110 lat posługi polskich Oblatów w Kanadzie

Z okazji 110 rocznicy Polskich Oblatów w Kanadzie oraz 50 rocznicy powstania Prowincji Matki Bożej Wniebowzięcia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej rozpoczynamy cykl artykułów poświęconych pracy misyjnej tego dynamicznego zgromadzenia misyjnego, które nie tylko tworzyło historię Kościoła kanadyjskiego, ale również historię Kanady. W pierwszych artykułach przedstawimy historię Polskich Oblatów w Kanadzie, a następnie początki misyjnej działalności pierwszych oblatów, którzy przybyli do Kanady z Francji w 1841 roku.

Polscy Oblaci w Kanadzie (1896–1956).

Pod koniec dziewiętnastego stulecia abp Adelard Langevin OMI z St. Boniface szukał w Europie księży mówiących językami licznie przybywających imigrantów ze Środkowej i Wschodniej Europy. Oblaci w Kanadzie dostrzegli potrzebę duszpasterstwa prowadzonego w rodzimym języku nowo przybyłych osiedleńców. Pierwszy polski oblat, brat Antoni Kowalczyk, przyjechał do Alberty w 1896 r. Po długich latach pokornej pracy i po świętobliwym życiu umarł w 1947 r. w opinii świętości. Po nim przybyli inni, którzy rozwijali dzieło ewangelizacji począwszy od Zachodniej Kanady.

Ojcowie Kulawi — pionierzy pracy wśród Polonii

W 1897 r. przełożony generalny Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej obiecał biskupowi Adelard Langevin OMI dwóch polskich oblatów, którzy kończyli teologię w Ottawie. Byli nimi dwaj bracia Jan i Wojciech Kulawi. Tuż po święceniach udali się do Winnipegu, gdzie o. Wojciech Kulawy został mianowany proboszczem Polaków, Słowaków, Ukraińców i Niemców w Archidiecezji St. Boniface, ciągnącej się od Winnipegu do Gór Skalistych. W jednej z pierwszych podróży misyjnych wzdłuż linii kolejowej z Calgary na zachód o. Kulawy zatrzymywał się w miejscowościach, które wyrastały wzdłuż linii kolejowej: Cochrane, Canmore, Anthracete i Banff. Dotarł aż do Brytyjskiej Kolumbii i w Fernie wygłosił rekolekcje dla Polaków, Słowaków i Ukraińców.

Ojcowie Jan i Wojciech Kulawi skoncentrowali się na pracy w Winnipegu i myśleli o utworzeniu parafii wielonarodowościowej. W 1899 r. obydwaj ojcowie zorganizowali procesję Bożego Ciała z udziałem wówczas już arcybiskupa Langevin OMI. W tym samym czasie arcybiskup przedstawił plan utworzenia nowej parafii dla Słowian i Niemców. Już 20 sierpnia tego samego roku poświęcono kamień węgielny pod budowę kościoła p. w. Świętego Ducha. Abp Langevin OMI napisał wtedy w jednym ze swoich listów: „polscy oblaci odznaczają się gorliwością duszpasterską najwyższej jakości". Proboszczem parafii w Winnipegu został o. Jan Kulawy OMI. W 1901 r. do braci Kulawych dołączyli kolejni polscy oblaci, o. Karol Greczel OMI i o. August Forner OMI. Razem z o. Wojciechem Kulawym OMI odwiedzali skupiska Polaków w Manitobie.

 Parafia Świętego Ducha w Winnipegu rozwijała się coraz bardziej i stawała się centrum polskim. Należy podkreślić, że od samego początku w parafii istniała polska szkoła. Od 1904 r. w parafii wychodził tygodnik polski „Głos Kanadyjski". Było to jednak zbyt wielkie przedsięwzięcie finansowe i personalne, dlatego na pewien czas zatrzymano druk gazety, która od 1908 r. wznowiła działalność jako „Gazeta Katolicka", a później „Gazeta Polska". W 1903 r. do Kanady przyjechał kolejny z braci Kulawych, o. Paweł, który udał się do Alberty, gdzie pracował do czasu powrotu do Polski, to jest do roku 1921.

Powołania oblackie wśród osadników

Do wspólnoty Misjonarzy Oblatów MN w Winnipegu zaczęło przyjeżdżać coraz więcej polskich oblatów z Europy. Parafia Św. Ducha stała się centrum misyjnym, z którego misjonarze wyruszali z Ewangelią i posługą sakramentalną do okolicznych mieszkańców. Nie trzeba było długo czekać na pierwsze powołania kapłańskie i zakonne z polskich rodzin w Kanadzie. 22 grudnia 1920 r. w Edmonton święcenia kapłańskie przyjął o. Stanisław Baderski OMI. Był on pierwszym oblatem polskiego pochodzenia z terenu Kanady. Kilka lat później dołączyli do niego następni ojcowie, m.in. Jan Czujak OMI, Stanisław Puchniak OMI, Jan Bednarz OMI, Franciszek Kowalski OMI, Michał Smith OMI.

Początkowo największym terenem pracy oblatów wśród Polaków była Manitoba. Ale emigranci osiedlali się także w innych prowincjach, m.in. w Saskatchewan i Albercie. Już w 1899 r. Polacy wybudowali mały kościółek p.w. Św. Kunegundy w Otton (SK), a trochę dalej na południe powstał Dom Misyjny w Grayson (SK). Następnymi placówkami były: Mariahilf (SK), Regina (SK), Fish Greek (SK), Kronsberg (SK), Melville (SK), Rama (SK), Dobrowody (SK), Tiny (SK), Lethbridge (AB), Calgary (AB), Edmonton (AB), Canmore (AB), Skaro (AB), Flat Lake (AB), Ardmore (AB), St. Paul (AB), Bonnyville (AB) Vancouver (BC).

Powstanie w Polsce niezależnej prowincji oblackiej

W 1920 r. dekretem Rady Generalnej Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów MN oblaci w Polsce zostali wyłączeni spod jurysdykcji przełożonych prowincji niemieckiej i bezpośrednio podporządkowani Administracji Generalnej zgromadzenia. Wówczas to kilku polskich oblatów z Kanady udało się do Polski, aby pomóc przy powstawaniu polskiej prowincji. Byli nimi ojcowie: Teofil Nandzik, Paweł Kulawy, Stanisław Baderski, Franciszek Bonifacy Kowalski - pierwszy prowincjał w Polsce, Leonard Nandzik. Do Polski także wyjeżdżali na studia klerycy z Kanady, m.in. Feliks Kwiatkowski, Tomasz Nowak, Michał Kucharski, Michał Smith i Leopold Engel. Regularna prowincja polska Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej została utworzona w 1925 r.

Praca polskich oblatów w Kanadzie w ramach prowincji St. Mary's

Lata dwudzieste w Kanadzie Zachodniej były znaczące dla rozwoju pracy ewangelizacyjnej misjonarzy oblatów. Powstawały wtedy nowe struktury zakonne. W 1926 r. została utworzona odrębna prowincja zakonna dla oblatów pochodzenia niemieckiego i polskiego, z siedzibą w Regina pod nazwą Najświętszej Maryi Panny (St. Mary's). Prowincja obejmowała wszystkie placówki obsługiwane przez oblatów niemieckich i polskich w Manitobie, Saskatchewan i Albercie. W pierwszej radzie prowincjalnej znalazł się o. Leonard Nandzik OMI, który reprezentował polskich oblatów. W tym czasie kończył się w Kościele kanadyjskim okres, który można określić "czasem wędrownych misjonarzy". Zwiększyła się także liczba księży. Z Polski przyjeżdżali nowi ojcowie. Oczywiście nadal do parafii dołączonych było kilka kościołów misyjnych.

Oprócz pracy duszpasterskiej oblaci prowadzili działalność oświatową. W 1908 r. utworzono juniorat Św. Jana w Edmonton - szkołę średnią dla kandydatów do kapłaństwa. W 1943 r. nazwę zamieniono na Kolegium Św. Jana. Uczyła się tam spora grupa Polaków. W 1917 r. oblaci założyli w Edmonton Wyższe Seminarium Duchowne, przeznaczone dla zachodnich prowincji Kanady. W 1927 r. abp Henry O'Leary zmienił jego nazwę na Seminarium Św. Józefa w Edmonton. W 1926 r. abp Sinnot z Winnipegu zwrócił się z propozycją do prowincji Matki Bożej, aby oblaci założyli w Winnipegu anglojęzyczne liceum dla chłopców. W 1932 r. otwarto w Battleford (SK) liceum (juniorat) i scholastykat (seminarium). W ten sposób tworzyły się struktury do kształcenia nowych kadr misjonarzy oblatów, w tym także oblatów pochodzenia polskiego.

Pierwsze parafie w Toronto

Pierwszym oblatem w Archidiecezji Toronto był o. Stanisław Puchniak OMI, który 29 czerwca 1935 r. przybył do Parafii Św. Stanisława Kostki i rozpoczął w niej pracę duszpasterską. Dwa tygodnie później dołączył do niego o. Tomasz Schnerch OMI, którego wkrótce zastąpił o. Jan Bednarz OMI. O. Bednarz poświęcił się pracy apostolskiej zwłaszcza wśród ludzi obojętnych religijnie i oddalonych od Boga. Parafia była bardzo zróżnicowana i podzielona, dlatego ojcowie postanowili odwiedzić każdą polską rodzinę. Byli również zgodni w tym, że przywrócić prawdziwy pokój w życiu parafian mogą tylko sakramenty święte. W pierwszym kazaniu, skierowanym do parafian proboszcz - O. Stanisław Puchniak - powiedział: "Jedyny barometr waszej wiary - to konfesjonał i Komunia Święta".

Parafia Św. Stanisława była drugą - po Parafii Matki Bożej - prawdziwie polską parafią w Toronto i okolicach. Odgrywała ona w tamtych czasach ważną rolę w życiu Polonii. Skupiała wokół siebie wszystkie organizacje i powstające grupy. Ojcowie włączali się we wszelkie akcje i byli przewodnim motorem w powstawaniu wielu organizacji, zespołów, szkół i grup. To, co pierwsi oblaci dokonali u Św. Stanisława w trudzie i znoju, ich następcy kontynuują z niemniejszym zapałem i energią. Jest prawdą, że liczebność członków parafii zmieniła się w ciągu ostatnich lat, jednak duch religijny i tradycje katolickie pozostały nadal silne. Początki tworzenia parafii były niezmiernie trudne i wymagały ogromnego wysiłku, poświęcenia i samozaparcia w pokonywaniu wszelkiego rodzaju przeszkód. Jednakże ten trud nie poszedł na marne. Jego owoce były widoczne w następnych latach i dały wiele powodów do radości i zadowolenia.

Misjonarze Oblaci zapraszają do Kanady siostry Felicjanki

W 1937 r. na zaproszenie O. Stanisława Puchniaka OMI przybyły do parafii Św. Stanisława Kostki w Toronto siostry Felicjanki. Ich obecność otwiera niewątpliwie jeden z najważniejszych rozdziałów historii tej i innych parafii w Ontario. Siostry uczą dzieci ze szkół publicznych katechizmu, prowadzą przedszkola, klasy języka polskiego i przejawiają aktywność w dziedzinie pracy społecznej. Ważna jest również ich posługa wśród chorych. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych siostry felicjanki były także zaangażowane w program duszpasterski w Domu Rekolekcyjnym Królowej Apostołów oraz przy powstawaniu najmłodszej w owym czasie parafii Św. Maksymiliana Kolbego w Mississauga.

Rola parafii etnicznych

Parafie etniczne odgrywały ważną rolę w życiu wielu imigrantów przybywających do Kanady. Poza potrzebami duchowymi, nowi i starsi imigranci oczekiwali od parafii pomocy socjalnej. Z uwagi na nieznajomość języka angielskiego dla wielu nowo przybyłych parafie stawały się ośrodkami życia społecznego. Jeden z ojców przez długie lata prowadził kurs języka angielskiego dla dorosłych. Początkowo uczył sam. W miarę wzrostu liczby studentów z pomocą przyszli mu nauczyciele świeccy. W późniejszym okresie nauką języka angielskiego zajęły się siostry Felicjanki, które prowadziły zajęcia aż do momentu wprowadzenia kursów angielskiego przez rząd.

Kanada rozwijała się coraz bardziej. Jednak warunki pracy duszpasterskiej były wciąż trudne, a parafie rozprzestrzenione. W latach przedwojennych istniały tylko cztery duże regularne ośrodki duszpasterstwa: Św. Ducha w Winnipegu, Matki Bożej Różańcowej w Edmonton, Rama Dystrykt w Saskatchewan i Stanisława Kostki w Toronto. Na początku 1939 r. w Kanadzie pracowało 35 ojców polskich i dwóch braci, nie licząc kilku oblatów innego pochodzenia, ale ze znajomością języka polskiego.

Credit Union

          Pod koniec lat trzydziestych, z uwagi na bezrobocie, zachęcano poszczególne rodziny do nabywania farm w Niagara Peninsula oraz działek ogrodniczych w Bradford. Zainteresowane tym projektem polskie rodziny zwracały się często z prośbą o pomoc do swoich duszpasterzy. Zapotrzebowanie wzrosło do takich rozmiarów, że nie było można sprostać wszystkim prośbom. W 1944 r. ojcowie przeanalizowali możliwość założenia kasy pożyczkowej. W lipcu 1945 r. rozpoczęto cotygodniowe spotkania, podczas których przy pomocy ekspertów, obeznanych już z tym ruchem, wyjaśniano zainteresowanym korzyści płynące z przynależności do Credit Union. 9 sierpnia 1945 roku proboszcz parafii Św. Stanisława Kostki w Toronto, O. Stanisław Puchniak oraz jego asystent O. Michał Smith przy współpracy osób świeckich zakładają parafialną Credit Union. Wysiłki ojców bardzo szybko przyniosły pożądane rezultaty. W miarę rozwoju kasy pożyczkowej z pomoc skorzystały tysiące rodzin. Przez 60 lat pracy i służby Polonii instytucja ta stała się nieodzowną częścią życia Polaków w Ontario i trudno sobie dzisiaj wyobrazić Polonię bez działalności Credit Union św. Stanisława i św. Kazimierza.

Nowa, powojenna imigracja do Kanady

          Po II wojnie światowej zasadniczo zmieniła się struktura ekonomiczna i społeczna Polonii kanadyjskiej. Przewagę nad rolnikami zyskali robotnicy. W miejskich ośrodkach przemysłowych skupiało się około 76% Kanadyjczyków polskiego pochodzenia. Ponadto do Kanady przybyła nowa emigracja. Byli to żołnierze z rozwiązanych Polskich Sił Zbrojnych w Anglii, przeważnie ze znajomością języka angielskiego, z wyższym wykształceniem i lepszym przygotowaniem do zawodu. Przybyli także liczni naukowcy, inżynierowie, lekarze i przedstawiciele innych zawodów. Około 80% emigracji powojennej osiedliło się w miastach. Dzięki fachowemu wykształceniu była ona bardziej przystosowana do życia w obcym kraju. Język angielski ułatwił im szybki awans społeczny w przeciwieństwie do dawnej emigracji. Polacy coraz częściej wychodzili poza obręb swojego środowiska. Miało to wpływ na życie towarzyskie i działalność różnych organizacji. Starym organizacjom zaczęto nadawać nowe formy. Powstały także nowe organizacje, stworzone przez emigrację powojenną. Polonia czuła się coraz bardziej cząstką społeczeństwa kanadyjskiego, ale pozostawała wciąż dumna ze swej polskiej kultury i osiągnięć. W latach 1946–1950, według statystyk, do Kanady przybyło 35819 imigrantów pochodzenia polskiego.

Kolegium Polskie

W 1946 r. oblaci z parafii Św. Stanisława postanowili bardziej rozwinąć akcję na rzecz miejscowych powołań kapłańskich i zakonnych, a specjalnie powołań, które służyłyby duszpasterstwu w polskich parafiach. Po uzyskaniu koniecznych zezwoleń, zakupiono w tym celu dom przy Avenue Road, niedaleko od St. Michael's College. Nieco później przeniesiono kolegium na Montfair Avenue i Islington. Z perspektywy lat widać, że praca ta przyniosła pożądane owoce. Dom Studiów dopomógł w wykształceniu wielu kapłanów zarówno diecezjalnych, jak i oblatów.

Polacy w północnym Ontario

          Już w 1916 r. polscy emigranci zamieszkiwali w północnej, górniczej części Ontario. Wiele rodzin przybyło tam w 1925 r. Największa natomiast grupa osiedliła się na tym terenie w 1948 r. Ks. Franciszek Sowiński był pierwszym polskim kapłanem, który roztoczył duchową opiekę nad imigrantami w Kirkland Lake. Pierwszym oblatem był o. Piotr J. Klita, który w 1947 r. odwiedził kolonię polską w Kirkland Lake. W październiku 1951 r. bp L. Rheaume OMI zwrócił się do o. Wachowicza, prowincjała, z prośbą o zapewnienie Polakom w Kirkland Lake stałej opieki duszpasterskiej w ich własnym języku. Do wykonania tego zadania został wyznaczony o. W. Golus OMI, który szybko zabrał się do organizowania parafii i budowy kościoła. Już pod koniec 1953 r. powstała nowa świątynia, którą poświęcił ks. bp Rheaume.

Utworzenie polskiej prowincji

oblackiej w Kanadzie

          Myśl o utworzeniu odrębnej polskiej prowincji oblackiej w Kanadzie kiełkowała od dość dawna. Przez lata zastanawiano się jak usprawnić pracę polskich oblatów w Kanadzie. Przez dłuższy czas polscy oblaci uważali, że jest ich za mało, aby tworzyć odrębną jednostkę administracyjną. Jednak pod koniec lat czterdziestych wizja samodzielnej polskiej prowincji stawała się coraz bardziej realna. I wreszcie 22 sierpnia 1956 r. przełożony generalny oblatów, o. Leon Deschatelets OMI erygował tzw. wiceprowincję zakonną pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny dla polskich oblatów w Kanadzie. W jej skład weszło 42 ojców, 11 scholastyków i jeden nowicjusz. Wszyscy bracia zakonni pozostali w macierzystej prowincji - Matki Bożej.

          Polska wiceprowincja oblacka w Kanadzie otrzymała do obsługi duszpasterskiej parafie w dystrykcie Toronto (ON) i Rama (SK), parafię Św. Ducha w Winnipegu (MB), Św. Henryka w Melville (SK), Św. Kazimierza w Vancouver (BC), Św. Michała w Krydor (SK), Św. Stanisława w East Selkirk (MB), Św. Michała w Lemberg (SK), Najświętszego Serca Pana Jezusa w Garson (MB), Najświętszej Trójcy w Tolstoi (MB), Św. Teresy w Rossburn (MB), oraz parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa w Elphinstone (MB).

Dom Prowincjalny

          Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, jak każde inna wspólnota zakonna, posiada własną strukturę. Na czele zgromadzenia stoi superior generalny ze swoją radą. Poszczególne grupy oblatów zorganizowane są w tzw. prowincje, którymi zarządza prowincjał ze swoją radą. Prowincja składa się z dystryktów i domów zakonnych, którymi zarządza superior, odpowiedzialny przed prowincjałem. Z chwilą utworzenia polskiej prowincji Misjonarzy Oblatów w Kanadzie p.w. Wniebowzięcia NMP o. Michał Smith rozpoczął poszukiwania miejsca, gdzie mogłaby się mieścić administracja prowincjalna oraz miejsce dla starszych ojców. Zakupił on posiadłość przy 71 Indian Trail w Toronto, dokąd nowy prowincjał przeniósł oficjalnie swoją siedzibę jesienią 1958 r.

Współbracia Włosi

Do oblackiej prowincji Wniebowzięcia należeli także ojcowie włoscy, którzy pracowali z imigrantami pochodzenia włoskiego w parafiach Holy Angels oraz St. Catharine of Siena. W latach siedemdziesiątych wspólnota włoska liczyła nawet 12 ojców, co stanowiło wówczas bardzo pokaźną liczbę. Dzisiaj ich posługa koncentruje się tylko wokół parafii Holy Angels w Etobicoke.

O. Janusz Błażejak OMI
Prowincjał